Miłość, która kosztuje: życie Sigrid Undset w świetle Krystyny, córki Lavransa

 

Miłość, która kosztuje: życie Sigrid Undset w świetle Krystyny, córki Lavransa

W biografii Sigrid Undset splatają się dramaty osobiste, wybory moralne i duchowe poszukiwania z literackim kunsztem najwyższej próby. Jej trylogia Krystyna, córka Lavransa (1920–1922) nie jest tylko rekonstrukcją średniowiecznej Norwegii ani „kobiecą sagą” o miłości i rodzinie. To powieść głęboko autobiograficzna, w której autorka — poprzez losy tytułowej bohaterki — przetwarza swoje osobiste doświadczenie miłości, grzechu, cierpienia i nawrócenia. Spojrzenie na jej życie w świetle Krystyny pozwala dostrzec zaskakujące analogie — a także zrozumieć, dlaczego ta powieść, napisana przez kobietę w dobie kultu nowoczesności, kończy się nie triumfem uczuć, lecz ciszą pojednania z Bogiem.

Związek z Svarstadem i jego kontekst moralny

W 1909 roku, podczas pobytu w Rzymie, Sigrid Undset poznała malarza Andersa Castusa Svarstada — starszego, żonatego, ojca trójki dzieci. Ich relacja rozpoczęła się jeszcze przed formalnym rozwodem Svarstada. Choć Undset była świadoma jego sytuacji, zaangażowała się w ten związek uczuciowo i emocjonalnie. W 1912 roku para zawarła ślub cywilny. Jak sama później przyznała w listach i wspomnieniach, decyzja ta była aktem lekkomyślności i głębokiego buntu wobec zasad moralnych, których jeszcze wtedy nie rozumiała w duchu wiary.

Porzucona żona Svarstada, Ragna Moe, znalazła się w dramatycznym położeniu. Z braku środków finansowych była zmuszona oddać dzieci do przytułku. Sigrid, przejęta ich losem, zdecydowała się przyjąć je do własnego domu i wychowywać jak własne. Szczególnie trudna była opieka nad najstarszym synem, który cierpiał na niepełnosprawność intelektualną. W ten sposób Undset — mimo osobistego zaangażowania w relację z rozwodnikiem — starała się ponieść odpowiedzialność za konsekwencje tego związku. Już wtedy zaczynała rodzić się w niej świadomość moralnego ciężaru tych decyzji.

Lipiec 1919 jako moment przełomowy

W lipcu 1919 roku Undset zdecydowała się opuścić męża i zamieszkać z dziećmi w małym domu w Lillehammer, który nazwała Bjerkebæk. Był to gest radykalny: zerwanie nie tylko z konkretnym człowiekiem, ale i z dawnym życiem, które — jak zaczynała wtedy rozumieć — było zbudowane na iluzji uczucia, nie na prawdzie.

Tego samego lata, w sierpniu, urodziła swoje trzecie dziecko, syna Hansa. Stała się samotną matką z piątką dzieci pod opieką, z których jedno wymagało szczególnej troski. Tam, w cieniu gór i brzóz, z dala od gwaru stolicy i życia artystycznego, zaczęła rodzić się nowa Sigrid — kobieta milcząca, kontemplująca, głęboko wewnętrzna. Jak sama później przyznała, to właśnie wtedy zaczęła się jej droga do Boga.

Konwersja na katolicyzm i życie po niej

W 1924 roku Undset została przyjęta do Kościoła katolickiego — co w protestanckiej Norwegii, w środowisku intelektualnym, było aktem niemal rewolucyjnym. Przyjęcie wiary nie było jednak deklaracją światopoglądową, lecz konsekwencją życiowego rachunku sumienia. W obliczu wiary, związek z Svarstadem — mimo że zakończony — nabrał nowego znaczenia. Undset nie starała się o nowe małżeństwo, nie próbowała szukać usprawiedliwień. Żyła jako wdowa — choć formalnie rozwiedziona — wierna sumieniu, które raz już ją zaprowadziło na manowce.

Od tej pory jej twórczość uległa pogłębieniu duchowemu. Powieści takie jak Olav Audunssøn (1925–27), eseje apologetyczne i biografie świętych ukazują kobiecą duchowość dojrzewającą w ogniu cierpienia i skruchy. Ale największym pomnikiem jej przemiany pozostaje Krystyna, córka Lavransa.

Krystyna jako odbicie Undset

Krystyna, córka Lavransa to opowieść o kobiecie, która — tak jak Sigrid — wybiera miłość wbrew zasadom. Krystyna odrzuca wolę ojca, wybiera Erlenda, który żyje w grzechu i ma dzieci z inną kobietą. Ich związek jest namiętny, burzliwy, naznaczony zdradą, walką, ucieczką. Krystyna nie rezygnuje, kocha — ale z czasem widzi, że miłość nie wystarcza, jeśli nie jest zakorzeniona w prawdzie i łasce.

Jak pisała Undset:

„Zbyt wielką miałam władzę nad sobą – dlatego nie mogłam zapanować nad losem”¹.

Krystyna, podobnie jak autorka, kocha do końca, ale jeszcze bardziej — cierpi do końca. I to właśnie cierpienie staje się bramą do przemiany. W ostatnich scenach trylogii Krystyna umiera samotnie, nie w glorii matki czy pani domu, ale jako kobieta, która odkupiła swoje winy przez miłość i służbę chorym. Jej śmierć jest aktem milczącego pojednania z Bogiem — takim, które nie domaga się słów ani gestów. Tylko łzy i cisza.

Biografia Sigrid Undset ukazuje los kobiety, która upadła i powstała — i nie ukrywała tego. Jej siła nie polegała na doskonałości, ale na uczciwym uznaniu grzechu i gotowości do jego odkupienia. Krystyna Lavransdatter to jej duchowe alter ego — bohaterka, która pokazuje, że droga do Boga prowadzi często przez miłość złamaną, cierpienie bez odpowiedzi i samotność, która oczyszcza.

W świecie, który głosi, że każda namiętność jest prawdą, Undset pokazuje coś odwrotnego: że prawda może kosztować miłość, ale tylko wtedy może ją ocalić.

Portret Sigrid Undset do nabycia TUTAJ.

Torba inspirowana motywem "Krystyny, córki Lavransa" dostępna TUTAJ. 

Przypisy końcowe

1. Sigrid Undset, Krystyna, córka Lavransa. Krzyż, tłum. M. Gołaszewska, Warszawa 1985, s. 478.
2. Liv Bliksrud, Sigrid Undset – et liv, Oslo 1997, s. 144–150.
3. Gunnar Staalesen, Sigrid Undset: Liv, tro og dikting, Oslo 2003, s. 88–95.
4. Sigrid Undset, Etapper, Oslo 1933, s. 201–213.
5. Marta Halpert, „The Saga of Sigrid Undset: A Lifetime of Penance for an Hour of Happiness”, Crisis Magazine, 2020.
6. Sigrid Undset, list do Nini Roll Anker, 1923 [cyt. za: Staalesen, s. 91].
7. Paweł Milcarek, Sigrid Undset – katolicka konwertytka z Północy, Christianitas, nr 58 (2015), s. 23–30.